We’ve updated our Terms of Use to reflect our new entity name and address. You can review the changes here.
We’ve updated our Terms of Use. You can review the changes here.

А​л​и​г​и к​а​н​д​а​й у​ч​у​р​д​а т​у​р​а​т

by Main page

about

Тилди тандаңыз

※ Download: trangolddipet.darkandlight.ru?dl&keyword=%d0%b0%d0%bb%d0%b8%d0%b3%d0%b8+%d0%ba%d0%b0%d0%bd%d0%b4%d0%b0%d0%b9+%d1%83%d1%87%d1%83%d1%80%d0%b4%d0%b0+%d1%82%d1%83%d1%80%d0%b0%d1%82&source=bandcamp.com


Бул жерде чоң коррупция бар. Азыр 12 миңден ашык жаштар окуп келишиптир. Биз колубуздан түшүрбөй көтөрүп жүргөн уюлдук телефондордо абдан чоң микробдор топтолот. Үйдүн формасы, жасалышы, кооздолушу, андагы түшүрүлгөн оймо-чиймелер кыргыз жеринин жаратылышына шайкеш келип, элдин рухий маданияты менен сугарылган нукура улуттук колоритти чагылдырат.

Көрсө, жердин баары сатылып кетиптир. Заманың түлкү болсо түлкү бол деген убак башыбыздан өттү.

Тилди тандаңыз

Булан институту мектептердеги көйгөйлөр тууралуу иликтөөлөрүн улантат. Соңку баяндамабызда өлкөбүздөгү мектептердин абалы, авариялык мектептер, курулуш сапаты боюнча кенен изилдөө жасалып, ал докладды Билим берүү жана илим министрлигинде атайын талкуу болгон эле. Булан институту эми мектеп администрациясы тарабынан ата-энелерден чогултулган каражаттар, камкордук фонддору жана ал каражаттардын каякка жумшалары тууралуу иликтөөнү баштады. Бул бирикменин пайда болушунун себеби, ошол 1990-жылдары балдардын көбү көчөлөп, окубай, каралбай калган. Ошол балдардын көйгөйүн чечиш үчүн биз көчөдө калган, базарларда иштеген жана турмуштук оор жагдайга туш болгон балдар менен иш алып барабыз. Бишкекте эки күндүзгү бөлүмүбүз бар. Андан сырткары убактылуу баш калкалоочу жай да бар. Кыргызстандагы зордук-зомбулукка туш болгон балдардын баардыгы келип бизден реабилитация алып кетет. Негизи биздин ишкана абдан чоң мекеме. Мен Дордой жактагы Келечек конушунда күндүзгү бөлүмдө иштейм. Анда жетимиш бала бар. Ошол жетимиш балага күнүгө бир маал ысык тамак беребиз. Алардын көйгөйлөрүн чечкенге жардамдашабыз. Мурда миграция көп болуп, сырттан документи жок келген балдар көп болчу. Ошолордун документтерин калыбына келтирүү боюнча иш алып барчубуз. Азыр ички мигранттын балдары көп. Айылда жумуш жок, шаарга көчүп келгендер. Көбүнчө алардын туруктуу үйү жок, батирде жашашат. Базардын жанында беш жаңы конуш бар. Ошол жердеги балдар менен иш алып барабыз. Бирок жаңы мектеп салынганына карабай эл ушунчалык жык жайгашкандыктан азыр деле көйгөй чечилбей жатат. Анан Ак-Бата конушундагы мектеп 150 балага эсептелген, бирок учурда 1500 бала окуйт. Бирок азыр бир да мектепте орун жок. Азыр биздеги балдар кайда барып окууру белгисиз, бул чоң көйгөй болуп жатат. Бардыгы тең мектеп жашындагы балдар. Эми аларды Бишкектеги мектептерге алып келип, алып кеткенге ошол ата-энелердин мүмкүнчүлүгү жок. Булар абдан жакыр жашаган калктын эң аялуу катмары. Жакында ушул балдар тууралуу КР Билим берүү жана илим министрлигине билдирүү бердик. Алар кандай чечим кабыл алышат, күтүп жатабыз. Алар жети жаштан 14 жашка чейинки балдар. Андан тышкары кошумча тизме да пайда болду. Алар Ак-Жар конушунан чалып жатышат. Негизи Ак-Жар конушу мыйзамсыз деп эсептелет, бирок ал жерде 10 миңге чукул эл жашайт. Ал жакта да бала көп. Аларды өгөйсүнтүп Ак-Батанын да, Дордойдун да мектептери кабыл албайт. Макул, 7 жаштагы балдар быйыл биринчи жолу кирип жатышыптыр, а андан чоңураак балдар буга чейин кайда окуп жүрүшүптүр? Алар мурда окуган мектептерине кайра барышса болбойбу? Ар кимисинин ар кандай тагдыры бар. Көпчүлүгү көр оокаттын айынан ата-энелери сыртка иштегени чыгып кетишкен. А балдар бул жакта туугандарыныкында. Аларга кайра айылга өзүңөр окуган мектепке барып окугула десек, акыл үйрөткөндөй болуп калабыз. Келечек конушундагы мектеби толуп калды, ошол конушта жашаган балдарга да орун жок. Биздеги 23 бала Келечек конушунда жашашат. А Келечектин мектеби албайт. Андан сырткары мурда ушундай балдарды силер мигрантсыңар, батирде жашайсыңар деп Айыл өкмөттөрү справка да бербей, берсе да баасын 300-500 сомго сатчу. Азыр болсо справкага 10-20 сом гана алышат. Бул да биздин түшүндүрүү иштеринин натыйжасы. Эми кандай болот, ал балдар сөзсүз окушу керек. Негизи, Ак-Бата жаңы конушуна жаңы мектеп курулса болмок. Үч жылдан бери мектеп салып бергиле деп өтүнүп келе жатабыз, жер маселеси чечилбей жатат. Көрсө, жердин баары сатылып кетиптир. Жер жок деп бизге түшүндүрмө беришти. Дагы бир айта турган нерсе, негизи эле жаңы конуштарда биринчи көйгөй бала бакча анан мектеп жетишпейт. Мурас-Ордо деген жаңы конуш бар. Эки-үч жылдан бери мектеп салынса деп демилге көтөрдүк эле, былтыр салынсын деп бюджеттен жакшы акча бөлүнгөн. Бирок иш жүргөн жок. Эмнеге токтоп турат деп сурасак эле долбоорлор чийилип атат, ана-мына дешип эле жооткотуп келишти. Менин таң калганым, Бишкек мэриясы менен Шаардык кеңештин бизге жиберген жоопторунда карама-каршылыктар бар. Мисалы, тендер жарыяланып, анын жыйынтыгы чыкты деген менен бизге берилген каттын айырмачылыгы бар. Быйыл Мурас-Ордодо мектеп башталды деп абдан кубанган элек. Фундаментин даярдап, жерин таптап, тазалап коюшту. Айкөл-Строй деген фирма утуптур, каражат бөлүнүптүр. Ушул жылдын март айында эле башталган, бирок иш токтоп турат. Бирок мындай болбошу керек! Демек ал фирма жоопкерчиликти алгандан кийин ал жумуш эмне үчүн жылбай, иш токтоп калышы керек? Керт баштары менен жооптуу болушу керек да. Балким башка жумушчу топ түзсө болбойт бекен?.. Мисалы ал обьектини алдыңбы, эмне үчүн ошол обьектини баштабайсың? Бишкек мэриясы, Акимияты караш керек. Августтун башында айыл аксакалдары чогулуп, түлөө да кылышты. Алар жумушчулар бошобой жатат деп айтышты. Калыс-Ордонун мектебин ишке киргизип бүтүргөндөн кийин жумушчулар бошоп, анан Мурас-Ордонун мектебине келишет экен. Ал жерде акча жок деген да сөз чыкты. Биз ал боюнча сурап билүү жөнөткөнбүз. Каражат жакшы эле бөлүнүптүр. Мектеп курулушуна деп былтыр бөлүнгөн акча кайда кетти, быйылкы каражат эмне болуп жатат белгисиз. Ал мектеп 190 балага гана ылайыкташкан. Бирок ал жерде 1800 бала окуйт! Акыркы смен түштөн кийин 16. Кечинде сегизге чукул сабак аяктайт. Алар жөө барып, жөө келишет. Андан тышкары 200 баланы Бишкек шаардык бюджетинин эсебинен транспорт уюштурулуп, арыраак жайгашкан Степное айылындагы мектепке алып барып, алып келип турат. Айласы кеткенде Озерное айылындагы мектептин директору ата-энелерден каражат топтоп, мектептин коридорун кичинекейден бөлүп, эптеп кабинет жасап койгон. Анын ичи абдан тар, дем жетпейт. Балдарга билим бериш керек да. Ал эми ушундай тыгылышкан шартта чындыгында бул жерде билимдин сапаты боюнча сөз да болбой калат экен. Алардын арасында 100дөн 25ти кемиткенди билбегендер бар! Кыргызча жөнөкөй маселелерди да чече алышпайт. Бирок ал жерге да балдарды мектепке киргизиш оор. Биздин уюмдун атынан киргизип жатышат. Кирүү взносун да алышпайт. Бирок башка жактан келип, кирүү взносун төлөп кирдик дегендер бар. Бирок ага карабай эле тымызын акча алып жаткан мектептер айтылууда… — Бул мыйзамды Билим берүү министрилиги чыгарды. Бирок муну биз бир жыл ичинде эле жолго кое албайбыз. Себеби, мугалимдердин аң-сезиминде акча алыш керек деген психология сиңип калган. Мен мурда өзүм иштеп кеткен мектепке бир баланы киргиздим. Ошондо таң калганым, жок дегенде тряпка сатып келип берчи деп суранышты. Алар алып көнүп калышкан. Ошол мугалимдер биринчи кезекте өзүнүн функционалдык милдеттерин унутуп атышат. Алар акча сурагыч эмес, алар билим бере турган мугалим да. Экинчиден, биз Өкмөттү абдан жаман үйрөтүп жатабыз. Буга мамлекет акча бөлүш керек. Биз аларды жаман үйрөтүп баарын моюнубузга илип алдык. Мектептер башка маселелерди өздөрү чече алат экен деп ал акчаны мамлекет мектепке которбой башка жакка жумшап жатат. Ошондо мектеп ар бир окуучудан кандай пайда көрөт деп үймө-үй кыдырып изилдеп чыкканбыз. Кирүү взносу, мектептин фонду, класстык фонд жана башкаларга чогултула турган каражаттарды эсептеген элек. Ошол кезде Билим берүү министрлиги менен биргеликте иш алып барып, жан башына каржылоо деген долбоорду киргизүү сунушталган. Негизи жан башына каржылоо киргизгенде шаардык мектептерде аны актайт экен. Анткени шаарда балдар көп. Ал эми айылдарда акталбай калат экен. Тилекке каршы бул да ишке ашпай калды. Себеби, айылдагы мектептерде балдар аз болгондуктан акча азайып кетет экен, баланын саны канчалык көп болсо айлык маяна да ошончолук көп болмок. Дагы бир парадокс бар! Жыл сайын мамлекет ар бир мектептин ремонтуна акча бөлөт. Ал акчалар кайда кетип жатат? Жыл сайын ата-энелер мектептин ремонтуна да каражат чогултушат. Мектептин ремонтуна эки жерден акча түшүп жатат, мамлекеттен жана ата-энелерден. Ошондо элестетсеңиз, бала 1-класска киргенден баштап 11 жыл бою мектепти багып келе жатпайбы!? Эми мектептердин окуучудан пайда көргөнүн эсептеп чыкса болот. Ар бир бала 1-класска киргенде минималдуу 2000 сом төлөп кирип жатат. Биринчи жылы 1-класска 300 бала мектепке кирет дейли. Андан тышкары класстык фонд, майрамдарга, ар кандай иш чараларга да акча чогултулат экен. Бул кеңеш өздөрүнчө фонд ачып, коомдук бирикме катары түзүлүп каалаганын жасап атышат. Бул кеңешти ата-энелер түзгөн деп кагаз жүзүндө жазылганы менен реалдуу караганда алар ошол мектептин директорлорунун эле жан жөкөрлөрү. Айла жок ата-энелер алар сураган каражатты төлөп беришет. Чындыгында мугалим өзү мектепте функционалдык милдеттерин унутуп койду. Класста 30 окуучу отурат дейли. Ар бир сабак 45 минуттан болот. А биздин мугалимдер ошол бөлүнгөн 45 минуттун көбүн акча алып келдиңби, качан төлөйсүң жана башка ушул сыяктуу проблемалар менен эле өтүп кетет. Ушундай ыкмада балдар окуу сапатынан да артта калып жатышат. Ошол кезде Черненко бийликке келгенде мугалимдердин акчасы көтөрүлгөн. Ага чейин мугалимдер 23 рубль алышчу. Черненконун маалында мугалимдер 70-90 сом айлык алып калышкан. Азыр мугалимдер айла жок өзүнүн кадыр-баркын жоготууга мажбур болуп жаткан айлык маселеси. Бирок, мектептерге кирүү взносун сөзсүз жоюш керек. Анан жанагы мектептеги фонддорго төлөнгөн каражаттар кайда кеткени ачык-айкын көрсөтүлүп турушу шарт. Ошондо ата-энелерде суроо болбойт. Мугалимдин айлыгы эмгегине татыктуу мыкты болушу керек. Чындыгында 8-10 миң сомго ким иштейт. Мугалимдердин мектепте сабак бергенден башка да аларга илинген милдеттер, жүктөрү абдан көп. Мисалы, ошол эле акча чогултмай. Эми ушул буйрук чыккандан кийин аны аткарууга тиешелүү мекемелер милдеттүү. Ата-энелер өзүбүз да коркпой-үркпөй өз укуктарыбыз, балдардын укуктары үчүн күрөшүүбүз керек. Азыр көпчүлүк ата-энелер акчаны берип коюшат да, анан артынан айтышат. Эч кимиси бетине айта алышпайт. Сыртка чыгып алып мынча сом бердим деп наалышат. Эгер акчаң жок деп балдарды мектепке албай койсо анда башкача кеп. Мыйзамда Билим берүү акысыз деп жазылып тургандан кийин ал аткарылышы керек. Кыргызстандагы мектептердин абалы менен таанышып, биздин чиновниктер менен да жолугуп, абдан таң калган. Германиядагы мектептерде окуучулар 20 %га көбөйө баштаганда эле биз ошого карата чара көрө баштайбыз дейт. Эмне себептен окуучулар көбөйө баштады, кошумча класстарды ачыш керек, дагы мектеп салыш керек деп. А силер каамырабайт экенсиңер, силерде 20% эле эмес, 200-300%га көп окуучу бар экен дейт. Буга мамлекет өзү аракет кылышы керек, ошондо гана чечилейт дейт. Биздин каамарабаганыбызга абдан таң калды. Азыр Калыс-Ордо конушанда жаңы мектеп салынып окуу жылына киришти. Ошондо анын тегерегинде жайгашкан үч конуштун мектеп проблемасы чечилет. Ал жактагы таштанды полигонунда да 8000дей киши жашайт. Эми Ак-Бата конушуна да мектеп салынса бир топ маселе чечилип калмак эле. Бирок Бишкек боюнча иликтеген 2010-жылдагы статистика бар. Бишкектин тегерек-четинде ошол кезде 56 жаңы конуш болгон. Анын 48и мыйзамдуу, калганы мыйзамсыз курулгандар. Ошол кезде 48 жаңы конуштун ичинде 15тей мектеп бар болчу. Андан бери болгону 2-3 мектеп кошулду. Назгүл КАЛМАМБЕТОВА, атайын Булан институту үчүн Эскертүү: Бул материалды Булан институтунун уруксаты менен гана кайра басууга болот. Булан институту Bulan Institute for Peace Innovations — Женевада эл аралык өкүлчүлүгү бар жана баш кеңсеси Бишкекте жайгашкан бейөкмөт уюм. Кыргызстанда балдардын сапаттуу билим алууга укуктарын коргоо, мектептеги коопсуздук жана билим сапаты, диний окуу жайларды реформалоого арналган долбоорлорду н үстүндө иштейт. Булан институтутунун Борбор Азия боюнча программасы англис тилдеги баракчада жайгашкан. Женевада эл аралык өкүлчүлүгү Бишкектеги эксперттер менен бирдикте региондо диалог куруу, конфликттерди алдын алуу, эл аралык коопсуздук, сөз эркиндиги жана адам укуктары боюнча талкууларды жана анализдерди жүргүзөт.

Жайытта оттогон койлор чөп менен кошо жеп салып, туягы менен тепсеп зыян келтиргендиктен, балким, аларда койдон, койдун жытынан коркуу сезими жаралып, ошондуктан кийиз төшөлгөн үйгө жолобошу да мүмкүн. Эгер жыныстык катнашка барып жана андан ырахат алса, бул адамдын өзүн баалоосуна оң таасир берет. Ошондуктан азыр биз дагы кыргыз болгонубузга сыймыктана алабыз. УМАМ САНЫМА ЖАБЫШЫП КАЛУУДА — Кийинки убакта жыныс мүчөмдүн турушу начарлап, бат да бүтө турган болдум. Ал эми «Манас» эпосунда кыргыздардын негизги турагы катары сүрөттөлөт. Мына, электр энергиясын мамлекет чыгарат. Кыргыздын жакшынакай болгон аппак кийизден капталган боз үйүн талдай кетели. Анан кандай учурда жаралат обон. Көптөгөн кылымдык тарыхка ээ болгон байыркы шаар.

credits

released November 14, 2018

tags

If you like Алиги кандай учурда турат, you may also like: